ภาษาอีสาน: หน่วยเสียงในภาษาอีสาน
เพื่อความสนุกในการอ่าน คิดว่าน่าจะพูดถึงการออกเสียงสำเนียงอีสานนิดนึง ผมขออ้างอิงสำเนียงขอนแก่นละกัน ทราบมาว่าท้องถิ่นต่างๆ จะออกเสียงไม่เหมือนกัน โดยเฉพาะเสียงวรรณยุกต์
ตัวเขียนของภาษาอีสานดั้งเดิม จะใช้ อักษรไทน้อย ซึ่งมีรากเดียวกับอักษรลาวในปัจจุบัน และ อักษรธรรม ซึ่งน่าจะมีรากร่วมกับอักษรธรรมล้านนา (อักษรธรรม มักใช้ในคัมภีร์ทางศาสนา) แต่ปัจจุบันหาคนรู้อักษรทั้งสองแบบนี้ได้ยากแล้ว จะหาหลักฐานได้ก็แต่จากจารึกโบราณเท่านั้น ดังนั้น การศึกษาตัวสะกดภาษาอีสาน จึงน่าจะดูได้จากภาษาลาวปัจจุบันแทน แต่อักขรวิธีของลาวก็ได้ผ่านการปฏิวัติครั้งใหญ่มาแล้วครั้งหนึ่ง จึงอาจอ้างได้ไม่เต็มที่นัก (หากมีโอกาส คิดว่าจะศึกษาอักษรไทน้อยและอักษรธรรมดูบ้าง ข่าวดีคือ มีผู้พัฒนา ฟอนต์ อักษรไทน้อยและอักษรธรรมมาให้ใช้แล้ว มี โรงเรียน สอนด้วย) ในที่นี้จะพยายามเขียนโดยอ้างอิงอักขรวิธีลาวเท่าที่จะทำได้ โดยใช้อักษรไทยนี่แหละ
ในที่นี้ ขอเรียก "ภาษากรุงเทพฯ" แทนภาษาไทยกลาง เพราะท้องถิ่นอื่นในภาคกลางก็มีสำเนียงต่างจากกรุงเทพฯ
ภาษาอีสาน มีหน่วยเสียงพยัญชนะที่ต่างจากภาษากรุงเทพฯ ดังนี้
- ญ ออกเสียงนาสิก ไม่ใช่เหมือน ย (ตรงนี้ถ้าพิจารณาจากพยัญชนะวรรค ความจริงแล้ว ง ญ ณ น ม ทั้งห้าตัวซึ่งอยู่ท้ายวรรค ถือเป็นพยัญชนะนาสิก คือเสียงออกจมูกทั้งหมด ทดสอบด้วยการอุดจมูกขณะออกเสียง จะมีลมดัน แต่เสียงนาสิกของ ญ ได้หายไปในภาษากรุงเทพฯ)
- ไม่มีเสียง ฉ แต่จะออกเป็น ส แทน เช่น ฉีก เขียนและออกเสียงเป็น สีก
- ไม่มีเสียง ช แต่จะออกเป็น ซ แทน เช่น ช้าง เขียนและออกเสียงเป็น ซ้าง (แต่ อักษรไทน้อย มีตัว ช)
- ไม่มีเสียง ร แต่จะออกเป็น ฮ แทน เช่น เรือน เขียนและออกเสียงเป็น เฮือน หรือในบางคำ ออกเสียงเป็น ล แทน โดยเฉพาะคำที่ไม่ใช่คำอีสาน (แต่ อักษรไทน้อย มีตัว ร)
- ไม่มีเสียงควบกล้ำ ร ล ว เช่น เกียน [= เกวียน] ยกเว้นบางคำ ที่เสียงควบกล้ำ ว ไปเปลี่ยนเสียงสระ เช่น กวาด [ออกเสียงว่า กวด], สวาย [= (เวลา)สาย ออกเสียงว่า สวย]
สระ บางสระจะเพี้ยนจากภาษากรุงเทพฯ ไว้ว่าทีหลัง
การผันวรรณยุกต์ อ.ซ่อนกลิ่น พิเศษสกลกิจ เคยบรรยายไว้ในชุมนุมภาษาไทยของคุรุสภา โดยใช้ภาษาอุบลฯ เป็นตัวอย่าง ว่ามีวรรณยุกต์ทั้งหมด 6 เสียง คือ
- เสียงสามัญ ตรงหรือใกล้เคียงกับเสียงสามัญของภาษากรุงเทพฯ เช่น ในคำว่า กา จีน แดง บิน พ่อ แม่
- เสียงเอก ตรงหรือใกล้เคียงกับเสียงเอกของภาษากรุงเทพฯ เช่น ในคำว่า ดอก แตก ปาก หมอก ไหม้ เข้า
- เสียงโท ตรงกับเสียงโทของภาษากรุงเทพฯ เช่น ในคำว่า แจ้ง ต้น โลก ค้า น้า ม้า
- เสียงตรี ใกล้กับเสียงตรีของภาษากรุงเทพฯ แต่เป็นตรีที่มีหางเป็นเสียงโท เช่น ในคำว่า คา งู มา
- เสียงตรีเพี้ยน ไม่มีในภาษากรุงเทพฯ เป็นเสียงประสมของเสียงตรีกับสามัญ เช่น ในคำว่า ไก่ เต่า ข่า ใหม่
- เสียงจัตวา ตรงกับเสียงจัตวาในภาษากรุงเทพฯ เช่น ในคำว่า ขา ผี เสา หัว กบ เบ็ด
ลองออกเสียงตามแล้วก็แปลกๆ โดยเฉพาะตรงเสียงตรีที่ว่าเหมือนเสียงตรีกรุงเทพฯ นั้น อาจจะใกล้เคียงกับสำเนียงภูเวียง ตรงนี้ต้องตรวจสอบกับคนอุบลฯ จริงๆ อีกที
แต่เท่าที่สังเกตสำเนียงขอนแก่น คำที่ยกตัวอย่างในเสียงสามัญนั้น แบ่งได้เป็นสองพวก พวกหนึ่งออกเสียงเอก อีกพวกหนึ่งออกเสียงตรีเพี้ยน น่าจะสรุปได้ว่า สำเนียงขอนแก่นมีวรรณยุกต์ 5 เสียง แต่รายละเอียดจะต่างกันเล็กน้อย:
- เสียงเอก เหมือนเสียงเอกในภาษากรุงเทพฯ เช่น ในคำว่า กา จีน แดง บิน ดอก แตก ปาก หมอก ไหม้ เข้า
- เสียงโทต่ำ คล้ายกับเสียงโทของภาษากรุงเทพฯ แต่เสียงต่ำกว่า (สูงกว่าเสียงสามัญของกรุงเทพฯ เล็กน้อย แล้วลงต่ำที่ท้ายพยางค์) เช่น ในคำว่า แจ้ง ต้น โลก ค้า น้า ม้า
- เสียงโท ตรงกับเสียงโทของภาษากรุงเทพฯ เช่น ในคำว่า คา งู มา
- เสียงสามัญสูง (ตรีเพี้ยน) ออกเสียงระดับเดียวเหมือนสามัญของภาษากรุงเทพฯ แต่เสียงสูงเหมือนตรี เช่น ในคำว่า ไก่ เต่า ข่า ใหม่ พ่อ แม่
- เสียงจัตวา ตรงกับเสียงจัตวาในภาษากรุงเทพฯ เช่น ในคำว่า ขา ผี เสา หัว กบ เบ็ด
จากการสังเกต ผมเลยลองสรุปหลักการผันวรรณยุกต์ตามสำเนียงขอนแก่นว่าดังนี้ (มาจากการสังเกตนะครับ อาจยึดเป็นหลักตายตัวไม่ได้ เพราะในอักษรไทน้อยดั้งเดิมนั้น ไม่มีรูปวรรณยุกต์ ภาษาลาวเองก็เพิ่งมาเพิ่มวรรณยุกต์ภายหลัง):
| รูปวรรณยุกต์ | - | เอก | โท | ตรี | จัตวา |
|---|---|---|---|---|---|
| อักษรกลางคำเป็น | เอก (กา) | สามัญสูง (ไก่) | โทต่ำ (แจ้ง) | สามัญสูง (ป๊า) | จัตวา (โก๋) |
| อักษรกลางคำตายสระเสียงยาว | เอก (ดอก) | - | โทต่ำ (โจ้ก) | สามัญสูง (โจ๊ก) | จัตวา (-) |
| อักษรกลางคำตายสระเสียงสั้น | จัตวา (กัด) | - | โทต่ำ (จั้ก) | สามัญสูง (กั๊ก) | จัตวา (-) |
| อักษรสูงคำเป็น | จัตวา (ขา) | สามัญสูง (ข่า) | เอก (เข้า) | - | - |
| อักษรสูงคำตายสระเสียงยาว | เอก (เขียด) | - | โทต่ำ (-) | - | - |
| อักษรสูงคำตายสระเสียงสั้น | จัตวา (ขัด) | - | โทต่ำ (-) | - | - |
| อักษรต่ำคำเป็น | โท (คา) | เอก (ท่า), สามัญสูง (โง่) | โทต่ำ (ค้า) | - | - |
| อักษรต่ำคำตายสระเสียงยาว | โทต่ำ (คอก) | - | สามัญสูง (โค้ก) | - | - |
| อักษรต่ำคำตายสระเสียงสั้น | สามัญสูง (คึด) | โทต่ำ (ค่ะ) | - | - | - |
โพสต์ยาวอีกแล้ววันนี้ จริงๆ มีต่ออีก ไว้โอกาสหน้าละกัน
ความคิดเห็น